اسرار کاوش

به باور سنتی زرتشتیان، جسد در گذشتگان، نسا(پلیدی) نامیده می شود و تن بی جان هیچ ارزشی ندارد. بنابراین تفاوتی نمی کند که چگونه آن را از بین ببرند، فقط مکان زندگی نباید آلوده شود.

چهار نمونه پاک کننده در ایران باستان وجود داشت که عبارت بودند از آب، خاک، هوا و آتش که نسبت به جای زندگی و در دسترس بودن هر یک از پاک کننده ها، از آن بهره می گرفتند. برخی از اقوام آریایی در شمال سیبری زنگی می کردند که بیشتر اوقات از برف پوشیده بود و امکان خاکسپاری را به آنها نمی داد. بنابراین جسد در گذشتگان را به بالای بلندی ها می بردند تا خوراک حیوانات شود، سپس هوا محیط زیست را از پلیدی ها پاک کند.

این رسم بومیان ایران رسید و زرتشتیان نیز سال ها بر بالای بلندی و دور از محل زندگی، دخمه هایی می ساختند و جسد در گذشتگان را در آن می گذاشتند. زمانی که دریافتند خاک بهتر می تواند محیط زیست را از آلودگی جسد در گذشتگان پاک کند، خاکسپاری را برگزیدند.

تفاوت دخمه و گوردخمه

دخمه یا برج خاموشی، مکانی است که ایرانیان باستان برفراز بلند می ساختند و متوفیان را در آنجا قرار می دادند تا توسط حیوانات و پرندگان متلاشی شود.

گوردخمه نیز در زبان عامیانه گاه مترادف با استودان (دخمه) به کار گرفته می شود، در حالی که این دو از لحاظ ساختاری با هم تفاوت دارند. استودان که از ترکیب وازه های «استوا» به معنی استخوان و «دان» به معنی جایگاه تشکیل شده و محل نگهداری استخوان متوفیان بوده است، در مقایسه با گوردخمه ها دارای ظاهر بسیار ساده تری بوده و ابعاد کوچکتری نیز دارد. در مقابل گوردخمه ها در اصل آرامگاه هایی بودند که در دل کوه و صخره کنده می شدند و شکل اتاقی دارند که یک یا چند قبر داخل آنها داشت. این فضاهای اتاق شکل، گاه جای کافی برای نشستن، قرار دادن اشیا و برگزاری مراسم داشتند.

گوردخمه های متعددی از دوره های مختلف در ایران یافت شده اند که در حالت کلی می توان آنها را به سه دسته کلی گوردخمه های دوره مادها، دوره هخامنشیان و دوره پس از هخامنشیان دسته بندی کرد. گوردخمه های زیادی از دوران پیش از ماد، در مناطق تحت نفوذ اوراتو (نام تمدن در عصر آهن در اطراف دریاچه وان ترکیه) یافت شده است. به این ترتیب می توان نتیجه گرفت که گوردخمه ها ببیش از آن که ریشه و منشا آشوری و مادی داشته باشند، به هنر معماری اوراتوها مرتبط هستند.

گوردخمه های دوران مادها

گوردخمه های یافت شده از دوران مادها نوع تکامل یافته هنر اورارتویی هستند زیرا برخلاف گوردخمه های دوره اورارتو، اغلب دارای نقش برجسته و تزئینات معماری مانند ستون و نیم ستون بوده و براساس اهمیت فرد دفن شده و همچنین تاریخ ساخت، دارای نمای ورودی متفاوت هستند. برخلاف گوردخمه های هخامنشیان که صاحبانشان مشخص و معلوم هستند، گوردخمه های دوران ماد را نمی توان به شخص خاصی منسوب کرد.

 از طرفی به لحاظ مورد دستبرد قرار گرفتن در طول تاریخ، نمی توان در رابطه با چگونگی تدفین یا ماهیت اشیای همراه مرده در گوردخمه های این دوره اظهارنظر کرد. این گوردخمه ها براساس نمای ورودی به طول کلی به سه دسته مختلف تقسیم می شوند.

گوردخمه هایی که در نمای ورودی دارای ستون آزاد هستند. گوردخمه فخرگاه یا دخمه سنگی (پانزده کیلومتری شمال شرقی مهاباد)، گوردخمه صحنه (60 کیلومتری راه کرمانشاه به همدان در محل سراب صحنه) و گوردخمه دکان داود (نزدیکی سرپل ذهاب) از این جمله اند. گوردخمه صحنه از جمله نادرترین گور دخمه های دوطبقه دوره مادها است.

گوردخمه هایی که به جای ستون آزاد، در دو طرف نمای ورودی آن ها دو نیم ستون تزئینی در کوه کنده شده است.

از این نوع گوردخمه ها می توان به گوردخمه دو دختر یا دادور (نزدیکی ممسنی استان فارس) و گوردخمه آخور رستم (هشت کیلومتری جنوب تخت جمشید) اشاره کرد.

گوردخمه های ساده که فاقد ستون یا نیم ستون بوده و عمدتاً در منطقه کردستان یافت شده اند. گوردخمه سکاوند (پانزده کیلومتری هرسین کرمانشاه)، گوردخمه دیره (قریه دیره سرپل ذهاب) و گوردخمه سرخ ده (19 کیلومتری گوردخمه سکاوند) از این جمله اند.

گوردخمه های هخامنشی

گوردخمه های هخامنشی W برخلاف گوردخمه های مادها، شکلی یکسان داشته و طرحی از صلیب دارند. ورودی گوردخمه معمولا در محل اتلاقی دو خط صلیب واقع بوده و در اطراف آن بر روی خط افقی صلیب، نیم ستون هایی کنده شده است. قسمت بالایی صلیب شامل یک نقش برجسته ظریف و بخش پایینی آن معمولاً فاقد هر تزئینی بوده است. اغلب گوردخمه های هخامنشی در نقش رستم و نقش رجب متمرکز هستند.

نخستین نمونه این گوردخمه ها مربوط به داریوش بزرگ است و سایر نمونه ها از آن تقلید کرده اند. آخرین گوردخمه هخامنشی مربوط به داریوش سوم است که کار حجاری آن (ظاهراً با حمله اسکندر مقدونی به ایران) نا تمام ماند و فقط در قسمت بالای آن نقش شاه را در مقابل آتشدان نشان می دهد. تعداد قبور در گوردخمه های هخامنشی از 2 تا  قبر متفاوت است.

 با توجه به این واقعیت که داریوش سوم تنها شش سال حکومت کرد و با توجه به میزان حجاری ناتمام انجام شده در مقبره وی، به نظر می رسد که کار ساخت هز یک از این گوردخمه ها بیش از ده سال به طول می انجامید.

پس از هخامنشیان

با حمله اسکندر به ایران و پیدایش سلسله های سلوکیان و اشکانیان نقش مذهب در سلطنت به کلی کمرنگ شد. سلوکیان، یونانی (جانشینان سلوکوس یکم) بودند و مذهبی متفاوت با ایرانیان داشتند. منابع کافی در خصوص دین و مذهب اشکانیان نیز وجود ندارد. به گونه ای که گمان می رود آنان دارای دین های مختلف بوده و مردگان خود را (برخلاف زرتشتیان) به طرق گوناگونی دفن می کردند.

بنابراین از این دوران گوردخمه ای به شکلی که در دوران هخامنشیان یا مادها برای شاهان ساخته می شد، یافت نشده است. صرفا دخمه های عمومی به دو شکل درون خاک و درون سنگ برای رعایای زرتشتی ساخته و پس از قرار دادن تعداد معینی از اجساد، درب آنها با سنگ و آهک مسدود می شد.

با ظهور سامانیان، مذهب زرتشتی در ظاهر مجددا ارزش یافت و حتی دولت مرکزی در بخش هایی از کشور همچون گیلان، مهرپرستان را تحت فشار قرار داد. ولی با این وجود، ساخت گوردخمه های دوران هخامنشی دیگر رواجی نیافت و ساخت دخمه های عمومی تا قرن ها پس از حمله اعراب به ایران ادامه پیدا کرد.

در حال حاضر هنوز در برخی مناطق ایران، به ویژه در غرب، از گوردخمه ها برای خاکسپاری مردگان استفاده می شود. مثلا در خرم آباد برخی خانواده ها به جای قبر تازه، مرده را در گوردخمه خانوادگی قرار می دهند که به آن لحک می گویند.

گوردخمه های اسحاق وند یا سکاوند

در 25 کیلومتری جنوب غربی هرسین در استان کرمانشاه سه گوردخمه تراشیده شده در کوه وجود دارد که مربوط به دوره مادها است. مقابل صخره ای که ظاهرا مربوط به دوران قرن هفتم و ششم پیش از میلاد است تصویر ناقصی از هنر و به خصوص معماری مادها به دست می دهند.

هرتسفلد، باستان شناس و ایران شناس آلمانی، کامل ترین فهرست این مقابر را تهیه کرده است که به نظر می رسد قدیمی ترین شان، همان است که وی متاخرش می داند، یعنی (برآمدگی، سکو) برای گذاشتن جنازه، نزدیک سکوند در جنوب کرمانشاه.

هرتسفلد این مقبره را به گئومات (بردیای دروغین که با نیرنگ، تاج و تخت پادشاهی را غصب کرد) نسبت می دهد. تنها دلیلش این است که نام سکوند را نام دری که گئومات در آن به قتل رسیده بود قابل تطبیق می داند. ولی بدیهی است که گئومات به دست داریوش یکم فاتح کشته شده بود، نمی توانست افتخار داشتن مقبره ای را داشته باشد. بالای رف سکوند یک هیکل بزرگ و دو هیکل کوچک آدمی در پیراهن آتشگاهی منقوش است. این اشکال غیرمتناسب و ناهنجارند. شیوه کار و طرز نقوش برجسته هنوز با نقوش برجسته لولوییان و عیلامیان چندان تفاوتی ندارد.

خرید بهترین فلزیاب های دنیا 09013545415

آتشکده ها در آن زمانها به صورت امانت سرا نیز بوده است. اولین امانت آتشکده ها همان آتش برافراشته آن بوده که هیچ وقت نباید خاموش می شد. و دومین امانت آتشکده ها امانت مردم بوده است که به موبد در آتشکده سپرده میشد.

آتش کده از زمان ظهور حضرت زرتشت که پیامبر ایرانیان فبل از اسلام بود درست شد.

بعضی ها به اشتباه فکر میکنند که ما ایرانیان در زمان قدیم آتش پرست بودیم در صورتی که این صحیح نیست. ایرانیان در زمان زرتشت به آتش احترام میگذاشتند و آن را سمبل میدانستند ، ولی در همان زمان هم یکتا پرست بودند. و به همین خاطر سمبل بودن آتشکده ها برپا شد و موبدینی در آتشکده ها شروع به خدمت کردند.

آتشکده ها با هیزم و روعن چراغ همیشه روشن بودهاند. و اگر آتشکده ای خاموش میشد موبد آن مجازات میشد.

موبدان از نظر قدرت دسته کمی از حکومت وقت نداشتند و حرف آنها در دربار بسیار برش داشت. و همچنین برای مردم.

اکثر آتشکده ها نوشته ای دارند به زبان پهلوی و تعداد کمی از آنها نوشته ای دارند به خط میخی.

آتشکده ها در آن زمانها به صورت امانت سرا نیز بوده است. اولین امانت آتشکده ها همان آتش برافراشته آن بوده که هیچ وقت نباید خاموش می شد. و دومین امانت آتشکده ها امانت مردم بوده است که به موبد در آتشکده سپرده میشد.

در آن زمانها چون بانکی وجود نداشت و موبدان مورد احترام و اعتماد مردم بودند ، مردم اموال اضافی خود را به آنها می سپردند یا زمانهائی که میخواستند به سفر بروند امانات خود را به موبدان میدادند و هر وقت که احتیاجی به آنها داشتند یا از سفر بر میگشتند آن را تقاضا میکردند و پس میگرفتند.

در زیر آتشکده ها مکانهائی بنا شده بود که از اموال مردم در برابر دزدان حفاضت کند و موبدان اموال امانتی مردم را در این مکانهای امن میگذاشتند. و رسیدی برای افراد صادر میکردند که بعد از مراجعت با نشان دادن رسید مال خود را دریافت کنند و موبد اموال را در مکانی مشخص دنفن میکرد و یک نوشته (نسخه) از اموال میکشید و در جائی محفوظ میگذاشت که اگر زمان طولانی شد مکان فراموش نشود و خیلی از نسخه ها به این صورت نوشته شد. که هم موبد مرد و هم صاحب مال نیامد و این سند باقی ماند و به صورت نسخه در آمد.

این اسناد جمع میشد و به فردی که به آن موبد موبدان میگفتند تحویل میشد که کل موبدان زیر نظر او بودند.

به طور مثال وزیر خسرو پرویز که خود یکی از موبدموبدان بوده است سلمان فارسی میباشد. و مطلب دیگر در مورد موبد موبدان این هست که آنها دانشمندان زمان خود بوده اند.

اوج شکوفائی آتشکده ها در زمان ساسانی میباشد و کل آتشکده ها دارای اطاقی در زیر خود بود که همیشه آتش در آنجا روشن بود.

نودو هشت درصد آتشکده ها دارای بار میباشند (البته اگر بار آنها نرفته باشد) در بهضی از مناطق که دزدان زیاد به آتشکده ها حمله میکردند و اموال آن را به سرقت میبردند ، اموال آتشکده در بیرون آن مدفون هست.

بیشتر آتشکده ها همیشه در روی بلندی بنا میشد که مردم بتوانند آتش رو ببینند.

تعدادی از آتشکده ها در زمانی که اعراب به ایران حمله کردند و مردم ایران مسلمان شدند به امامزاده تبدیل شد و اکثرا این امامزاده ها شجره ندارند.

در امام زاده هائی که کندوکاو میشود و در زیر آن اطاقی پیدا میشود که در آن دوده فراوان هست نشان میدهد که جزو همین آتشکده ها بودهاند.

در بعضی از آتشکدهها موبدان در آتشکده دفن میشدند و در بعضی از آنها در بیرون آتشکده و اکثر آتشکده ها در زیر خود راهرو و اطاقهای فراوان دارد که به جاهائی در اطراف میرود. و بارها و جنازه موبدان در آنها گذاشته می شده است.

تا اواخر دوران ساسانی و قبل از حمله اعراب به ایران آتشکده ها ساخته میشده است و زمانی که دین اسلام دین رسمی ایرانیان شد ، آتشکده ها از رونق افتادند

به خاطر اینکه مردم به زیارت آتشکده ها نروند و مورد احترام مردم نباشد ، بیشتر به صورت امامزاده در آمد و اشخاص مومن و با ایمان و یا زنان مومنه در این آتشکده ها دفن شدند که از آن به بعد مسلمانان به زیارت آنها میرفتند.

شکل ظاهری آتشکده ها مانند امامزاده های امروزی میباشد و اکثرا دارای گنبد و بارگاه بوده اند.

در آخر در مورد جائی دیگر که مورد پرستش ایرانیان بوده بگم و این مطلب رو به پایان ببریم. قلعه هائی که قلعه دختر نامیده میشود در اصل بنام یکی از خدایان (آناهیتا) بوده است و این قلعه ها نیز جای بسیار مقدسی برای ایرانیان زمان خویش بوده است.آتشکده .آتشکده های.نیایشگا‌ه. زرتشتیان.آتشگاه .اوستا.زرتشت.زرتشتی.گنج یابی.

خرید بهترین فلزیاب های دنیا 09013545415